Mercimek dünyanın en eski kültüre alınan bitkilerinden biridir.
Yapılan arkeobotanik çalışmalar mercimeğin siyez/kaplıca (Triticum monococcum), kavılca/gernik (Triticum dicoccon), arpa (Hordeum vulgare) ve bezelye (Pisum sativum) ile yaklaşık olarak aynı dönemde kültüre alındığını göstermektedir
Hatta dünyada tarımın mercimeğinde içinde bulunduğu bu tarım ürünleriyle başladığı da ifade edilmektedir
Neolitik’te tarımın başladığı ilk merkez ise Yakın Doğu olarak ifade edilen ve Münbit Hilal’i de kapsayan sahadır.
Özellikle son yıllarda büyük ilerleme kaydeden arkeobotanik çalışmalarla mercimeğin binlerce yıllık geçmişinde kayda değer ilerlemeler yaşanmıştır.
Yapılan çalışmalar mercimeğin günümüzden 10500 yıl önce insanlar tarafından kullanıldığını, fakat bu kullanımın yabani türlerin toplanıp tüketilmesinden ibaret olduğunu göstermiştir
M.Ö. 10500 ila 9000’e ait kömürleşmiş mercimek kalıntılarına Suriye (Mureybit)’deki çalışmalar sonucunda ulaşılmıştır
Söz konusu tarihler medeniyet tarihimizde ilk olarak gıda birikiminin yapılmaya başladığı Orta Taş Çağı (Mezolitik Dönem M.Ö. 10000 – 8000)’na denk gelmektedir.
Fakat arkeobotanik alanındaki çalışmalar ile bu konuda her geçen gün farklı lokasyonlardan yeni bilgiler elde edilmektedir.
Son olarak karbon analizleri ışığında M.Ö. 11000’e tarihlenen Yunanistan’ın Mora Yarımadasındaki Franchthi Mağarası’nda mercimek kalıntıları bulunmuştur
Mevcut bilgiler dahilinde en eski mercimek kalıntıları bunlardır.
Ortadoğu’da M.Ö. 8500 ila 8000’lerde mercimek tarımının yapılmakta olduğu, Mureybit (Suriye)’te M.Ö. 8500 – 7500, Türkiye’de ise M.Ö. 7000 – 5000’e, İsrail’in kuzeyindeki arkeolojik sit alanında M.Ö. 6800’e tarihlenen izler bulunmuştur
Mercimek kültürünün başlamasının ardından söz konusu faaliyet Trakya üzerinden batıya ve Tuna Nehri boyunca Avrupa içlerine doğru yayılış göstermiştir.
Mercimeğin bu yayılışında Lidyalılar, Misyalılar ve Paflagonyalılar (Paphlagonia) da etkili olmuş ve kültürü geniş bir coğrafyaya yayılmıştır.
Antik Yunan’da M.Ö. 8000, Almanya, Fransa, İspanya ve Tuna Nehri boyunca diğer yerleşmelerde M.Ö. 5000 ila 3000, doğuda Hindistan’da ise M.Ö. 4000 – 3000’lerde mercimek kültürü yapılmaya başlanmıştı
Mercimek kültürünün Asya içlerine yayılışı ise yine Anadolu’dan Kafkasya üzerinden gerçekleşmiştir.
Yapılan çalışmalar burada kültürünün çok daha sonra yayıldığını ortaya koymakta olup en eski buluntulara Harappa (Pakistan’ın Pencap Eyaleti’nde)’da M.Ö. 3300 – 1300’lerde rastlanmıştır
Her ne kadar gen kaynağı içerisinde Mısır da bulunuyor olsa da ne yazık ki en eski arkeobotanik buluntular M.Ö. 3000’lere dayanmaktadır.
Mercimek kültürünün çok daha eskilere dayandığı tahmin edilmekle beraber Nil nehrindeki taşkınların mercimek kalıntılarını süpürdüğü düşünülmektedir.
Kesin verilerden hareketle M.Ö. 3000’lerden beri Mısır’da kullanıldığı bilinen mercimekle ilgili Antik Yunanlı yazar Athenaeus, İskenderiye’deki türlü mercimek yemeklerinden bahsetmektedir
Mercimek, Antik Mısır’da oldukça önemli ve özel bir yere sahip olup III. Ramses (M.Ö. 1186 – 1155) dönemine ait bir freskte mercimekle yapılan bir çorba tarifi 2016 Uluslararası Bakliyat Yılı Hasebiyle Türkiye’de Mercimek (Lens culinaris Medik) Yetiştiriciliği 1671 betimlenmektedir (Özdemir, 2002: 74).
Ayrıca Frigya’nın başkenti Gordion’da bulunan kalıntılar (M.Ö. 2500) mercimeğin zenginlerin akşam yemeği arasında yer aldığını göstermiştir
Mercimek kalıntıları yanı sıra geçmişi bu denli gerilere uzanan bir kültür bitkisiyle ilgili olarak çok sayıda arkeolojik belge de bulunmaktadır.
Mercimek, Mısırlılar, Yunanlılar ve Romalılarda insan ve hayvan beslenmesinde değerli bir ürün olarak popüler olmuş ve toplum hayatında bakladan sonra ikinci ürün olarak yer almıştır
Antik Yunan’da M.Ö. 2400’lerde mercimek unundan ekmek yapıldığı tespit edilmiştir
Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Columella (M.S. 4 – 70), mercimeğin çok değerli bir insan besini olmasının yanı sıra hayvan beslemede de bir o kadar yararlı bir bitki olduğunu yazmıştır
Türkiye, gerek gen kaynağı olması gerekse mercimeğin ilk olarak kültüre alındığı sahanın (Münbit/Bereketli Hilal) bir parçası olması açısından önemli bir konumda yer almaktadır. Türkiye’deki çalışmalar kapsamında ise ilk olarak Truva’daki kazılarda Heinrich Schliemann tarafından arpa, nohut ve mercimek taneleri bulunmuştur
Daha sonraları Karaman/Alaçatı (Eski adı Can Hasan), Burdur/Hacılar Köyü, Diyarbakır’ın Ergani ilçesine bağlı Sesverenpınar’da M.Ö. 9000 ila 6000’ler arasında muhtelif yaşlarda yabani türlere ait (Lens orientalis) kömürleşmiş kalıntılar bulunmuştur.
Daha yakın tarihlerde ise mercimek kronolojisine bakıldığında, mercimek Amerika’ya ilk olarak İspanyollar tarafından 1500’lerde Şili’ye getirilerek yetiştirilmeye başlanmıştır.
İlerleyen zamanlarda ise Arjantin ve Meksika’ya yayılmıştır (
Yeni Dünya’da ticari anlamda geniş ölçekte mercimek yetiştiriciliği ise çok daha yakın tarihlerde başlamış olup A.B.D.’de 1916’da, Kanada’da 1969’da ve Avustralya’da ise 1994’te mercimek ticari anlamda yetiştirilmeye başlanmıştır
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder